Առողջ ազգայնականություն

Սեմյուել Հանթինգտոնի քսանամյա վաղեմության դիտարկումներն Ամերիկյաում պահպանողականների ու ազատականների ընկալումների տարբերության մասին։

Հաշվի առնելով Ամերիկայում պահպանողականության և ազատականության միջև տարբերություններն ու ընթացող բանավեճերը` հատուկ ուշադրության են արժանի պահպանողական մտածողության 3 բնորոշիչ գծերը` հավատն առ Աստված, մարդկային բնության հայեցակարգը և ծառայումն ազգին:

Ի տարբերություն ազատականության, պահպանողականությունն արմատավորված է կրոնում: Իհարկե, որոշ ազատականներ կրոնական մարդիկ են, բայց մնացյալ մեծամասնությունը հակված է աշխարհիկ կյանքի, հանդիսանում է աթեիստ կամ ագնոստիկ: Եվ չնայած պահպանողականները կարող են գործուն մասնակցություն ունենալ կամ չունենալ եկեղեցու գործերին, սակայն հազիվ թե հնարավոր լինի հանդիսանալ պահպանողական` չլինելով հավատացյալ: Քանի որ պահպանողականները հավատում են Աստծոն, իսկ ամերիկացիները` ոչ մեծ, բայց կարևոր հրեա փոքրամասնությամբ հանդերձ, ճնշող մեծամասնությամբ քրիստոնյա են, ապա ամերիկյան պահպանողականության համար Աստված Հին ու Նոր Կտակարանների աստվածն է: Ժամանակակից Ամերիկայում կրոնական շարժումն ու պահպանողականությունը ուս ուսի տված, համատեղ հանդես են գալիս սեկուլյարիզմի (ապակրոնացման), ռելյատիվիզմի (հարաբերապաշտության) և ազատականության դեմ: Պահպանողականության համար մարդը բնավ էլ ամեն ինչի չափանիշը չէ: Գոյություն ունեն Աստված և Գերագույն օրենք` բնական կամ աստվածային, որ ենթակա չէ մարդուն: Ժխտելով Աստծո և մարդկային կամքի հնարավորությունները գերազանցող Գերագույն օրենքի գոյությունը` մարդը սկսում է գահավիժել ներքև` դեպի բարոյական անարխիա: Այլընտրանքային սեկուլյար մոտեցումը հիմնված է նրա վրա, որ մարդը հանդիսանում է ամեն ինչի և չափանիշը, և արարիչը, որ անհատներն ու հասարակություններն իրենք են որոշում, թե իրենց համար որն է լավ և որը վատ, և այդ որոշիչներն ուժի մեջ են մնում այնքան ժամանակ, քանի դեռ պահպանում են իրենց նշանակությունը:

Կրոնը հանդիսանում է մարդկային խառնվածքի ու փոխհարաբերությունների պահպանողական հայեցակարգի աղբյուր: Պահպանողական ընկալմամբ, մարդ արարածն ընդունակ է սիրո, վեհանձնության, հերոսության և անձնազոհության, բայց նաև` ատելության, ընչաքաղցության, փոքրոգության, բռնության, նախանձի, ամբարտավանության և իշխանատենչության: «Սկզբնական մեղքն» իրականություն է. չարությունը հատուկ է մարդկային խառնվածքին: Եվ քանի որ, Մեդիսոնի խոսքերով, մարդիկ հրեշտակներ չեն, ապա կառավարություններն (այլ սոցիալական մեխանիզմների հետ մեկտեղ) անհրաժեշտ են, որպեսզի վերահսկեն նրանց և, իրենց հերթին, նույնպես պետք է գտնվեն հսկողության տակ: Պահպանողական հեռանկարում չարիքը կարելի է մեղմացնել ու կասեցնել, բայց ոչ կործանել: Հակադիր հայացքները հիմնվում են նրա վրա, որ մարդկանց ի սկզբանե հատուկ է բարությունը, իսկ չարիքը սխալ ինստիտուտների և քաղաքականության արդյունք է: Եթե մարդիկ կարողանան գտնել ճիշտ ինստիտուտներ ու քաղաքականություն, ապա կխուսափեն պատերազմներից, հանցագործությունից, աղքատությունից, անհավասարությունից և այլ արատներից:

Այսպիսով, պահպանողականությունն ընդհարումները և նույնիսկ բռնի ընդհարումները համարում է մարդկային խառնվածքի անխուսափելի դրսևորում: Խմբերում ու հասարակություններում գոյություն ունեն շահերի իրական բախումներ: Դրանք չեն հանդիսանում թյուրիմացության, անհավաստի տեղեկատվության կամ անհեռատեսության արդյունք, այլ արմատավորված են մարդկային բնության, եսամոլության, ինչպես և` հարստության, անվտանգության ու իշխանության համար պայքարի մեջ: Չնայած փոխադարձ շահը հնարավոր է, սակայն համարյա բոլոր իրադրություններում առկա են հաղթողներ ու պարտվողներ կամ, ծայրահեղ դեպքում, անձինք, որոնք շահել կամ կորցրել են ավելի շատ, և անձինք, որոնք շահել կամ կորցրել են ավելի քիչ: Հակադիր դիրքորոշումն այն է, որ անհատների ու խմբերի միջև գոյություն ունի բնական ներդաշնակություն, և որ առճակատումները, հատկապես պետությունների միջև, թյուրիմացությունների ու նրանց «իսկական» շահերի չըմբռնման արդյունք են: Ազատականները հակված են համարել, թե առճակատման երկու կողմերն էլ շահագրգիռ են փոխադարձ համաձայնության և ձգտում են հասնել դրան: Պահպանողականները գտնում են, որ երկու կողմերն էլ հավասարապես շահագրգիռ են հաղթանակում և ջանում են կորզել այն: Ազատականները կարծում են, թե մարդկանց միջև համագործակցության խորացումը հեշտացնում է շահերի փոխադարձ ընկալումը, մոտեցումն ու համաձայնեցումը: Պահպանողականներն այդ առիթով լուրջ կասկածներ ունեն:

Ազատականները հակված են հավատալ, թե ընթացիկ հիմնական առճակատման ավարտը, ինչպիսին էլ որ այն լինի, նշանակում է բոլոր առճակատումների ավարտ: Պահպանողականները գիտեն, որ մի ընդհարման վերջը հող է ստեղծում մյուսի համար: Նրանք համաձայն են Ռոբին Ֆոքսի հետ, թե «պատերազմները հիվանդություն չեն, որ կարելի է բուժել, այլ մարդկային բնականոն հարաբերությունների մի մաս: Դրանք առաջանում են նրանից, որ մենք կանք, այլ ոչ այն անակնկալներից, որոնք մեզ հետ ժամանակ առ ժամանակ պատահում են: Դրանք, ինչպես կրոնն ու պոռնկությունը, հանդիսանում են մարդկային հիմնական մտավախությունների և սպասումների առաջնային պատասխանները»: Մյուս կողմից, ազատականները համարում են, որ պատերազմները շեղումներ են, որոնք կարելի է վերացնել` ժողովրդների միջև երկխոսության, միջազգային առևտրի ընդլայնման, սպառազինությունների վերահսկման պայմանագրերի կատարման, ռազմական ծախսերի կրճատման և ՄԱԿ-ի հզորացման միջոցով:

Հաշվի առնելով այս աշխարհի էությունը` պահպանողականները երկրին նվիրվածությունը Աստծոն նվիրվածության հետ դասում են մի շարքում: Հայրենասիրությունը երևի գլխավոր պահպանողական առաքինությունն է: Պահպանողականներն անչափ հավատարիմ են իրենց երկրին, նրա արժեքներին, մշակույթին և հաստատություններին: Ի տարբերություն ազատականների մեծամասնության, նրանք միջազգային կազմակերպությունները դիտում են ոչ որպես ինքնին բարօրություն, այլ` որքանով դրանք օժանդակում են ամերիկյան ազգի բարեկեցությանը: Ազատականներն առավել հակված են, ինչպես Մարթա Նասբաումը, «ազգային հպարտությունը» դիտել որպես «բարոյական վտանգ» և նախապատվությունը (հայրենասիրությունից առաջ) տալ աշխարհաքաղաքացիությանը: Մյուս կողմից, պահպանողականները համաձայն են Քոուլրիջի հետ նրանում, որ աշխարհաքաղաքացիությունը, որ հիմնված չէ ազգայինի վրա, իրենից ներկայացնում է «կեղծ ու փչացած պտուղ», և որ իսկական հայրենասերը քամահրանքով է վերաբերվում «կեղծ գաղափարախոսությանը կամ թյուր կրոնին, որոնք պիտի համոզեն իրեն, թե աշխարհաքաղաքացիությունն ավելի վեհ է, քան հայրենասիրությունը, իսկ մարդը` սիրո ավելի արժանի, քան ժողովուրդը»:

Ի տարբերություն պահպանողականների, ազատականները հակված են կասկածի տակ առնել ազգ-պետության լեգիտիմությունը: Ազատականության տեսանկյունից, հատուկ ինքնությունները վտանգավոր են, քանզի «մենք»-ի և «նրանք»-ի միջև ստեղծում են արգելքներ ու սահմանազատիչ գծեր: Ազատականները նախընտրում են նայել առաջ` այն ժամանակները, երբ, Սթրոուբ Թելբոթի արտահայտությամբ, «ազգային կարգավիճակը, ինչպիսին որ մենք այն գիտենք, կկորցնի իր նշանակությունը, և բոլոր պետությունները կընդունեն միասնական գլոբալ իշխանությունը»: Նույն ոգով է Ռիչարդ Սենեթը բացահայտում «ազգային ինքնության չարիքը», իսկ Էմի Հաթմանը «նողկալի» է համարում այն, որ ամերիկյան ուսանողներին սովորեցնում են, թե իրենք առաջին հերթին Միացյալ Նահանգների քաղաքացիներ են:

Տնտեսական գլոբալացումը ողջ աշխարհում առաջացնում է խզում ապազգայնացած վերնախավի ու ազգայնական զանգվածների միջև: Հզորանում է գործարարների, պաշտոնական անձանց, գիտնականների ու լրագրողների միջազգային դասը, որի ներկայացուցիչները մշտապես ճանապարհորդում են, համագործակցում միմյանց հետ և պաշտպանում առևտրի զարգացման ու ներդրումների, ազատական ժողովրդավարության և շուկայական տնտեսության տարածման քաղաքականությունը: Սակայն հաճախ այս նպատակները հակասության մեջ են մտնում տարբեր հասարակությունների լայն զանգվածների տնտեսական հետաքրքրությունների ու մշակութային դրույթների հետ, որի հետևանքն է ազգայնական, հակաազատական և ամբոխավարական հակազդումը գլոբալացմանը: Միացյալ Նահանգներն ամենևին էլ պաշտպանված չեն այս միտումներից:

Ամերիկյան ուժն ու հարստությունը հասել են իրենց գագաթնակետին, ի տարբերություն ազգային միասնության, տնտեսական արդարության և մշակութային արժեքների: Լայն իմաստով, ամերիկյան ազգային ինքնությունը կանգնել է իրեն ներքևից քայքայող մուլտիկուլտուրալիզմի և վերևից սրբող-տանող աշխարհաքաղաքացիության մարտահրավերների դեմ: Հայրենասիրությունն ամերիկյան վերնախավի մեծ մասի մոտ հարգի չէ: Հնարավոր է, որ ապագայում Ամերիկայի համար լուրջ վտանգ ներկայացնեն Չինաստանը, Ռուսաստանը, իսլամական աշխարհը կամ էլ թշնամական երկրների որևէ խմբավորում: Սակայն այսօր ամերիկյան միասնությանը, մշակույթին և հզորությանը սպառնացող վտանգներն առավել մոտ են գտնվում: Դասական պահպանողականության և նեոպահպանողականության անհրաժեշտ պատասխանը` առողջ ազգայնականության միասնական սատարումն է, ինչը պետք է ամրագրի որոշ կարևոր ճշմարտություններ. Ամերիկան կրոնական երկիր է: Հայրենասիրությունը արժանապատվություն է: Ունիվերսալիզմն ամերիկանիզմ չէ: Ազգայնականությունը մեկուսացվածություն (իզոլյացիոնիզմ) չէ:

Այդ ճշմարտություններն արձագանք են գտնում ամերիկյան ժողովրդի մոտ: Պահպանողականներն Աստծո ու երկրի առջև իրենց պարտավորություններով առանձնանում են ազատական շատ վերնախավերից, բայց միասնաբար են հանդես գալիս ամերիկյան ժողովրդի հետ: Ամերիկան, զգալի չափով, ստեղծվել է կրոնական շարժառիթներով, և ամերիկյան ողջ պատմության ընթացքում օտար դիտորդները, որպես ամերիկյան ժողովրդի բնութագրային տարբերակիչներ, նշել են նրա կրոնական ակտիվությունն ու թունդ նվիրվածությունը հավատին: Ամերիկան, բոլոր թույլատրելի գնահատումներով, իր կրոնասիրությամբ առանձնանում է մյուս հարուստ երկրներից: Տարբեր հարցախույզներում ամերիկացիները համարյա միշտ առավել հայրենասեր են դուրս գալիս և ավելի շատ հպարտանում իրենց երկրով, քան մյուս ազգերի ներկայացուցիչները: Հայրենասիրությունն ու կրոնը ամերիկյան ինքնության առանցքային տարրերն են:

Սա խոսում է այն մասին, որ առողջ ազգայնականությունը կարող է խիստ հրապուրիչ լինել հասարակության համար և որպես այլընտրանք ծառայել առավել նեղ մոտեցումներին, որոնք նույնպես կարող են հասարակական աջակցության արժանանալ: Առողջ ազգայնականությունն այլընտրանք է և պառակտող մուլտիկուլտուրալիզմին, և այլամերժ մեկուսացվածությանը, և ունիվերսալիզմին: Դա հիմք է, որի շուրջ, հանուն աշխարհում ամերիկյան շահերի առաջմղման և Ամերիկայում ազգային միասնության հաստատման, կարող են միավորվել պահպանողականները:

Հոդվածի տեքստը վերցված է «Հանրապետական» ամսագրից